Birkaç haftadır çocuklarımızın yanında Viyana’dayız. Her zaman olduğu gibi, tiyatro, müze ve galerilerin yanı sıra Yahudi Müzesi’ne de gittik, bu kez orada gösterilen “Çin’deki Viyanalılar” sergisini gezdik.
Bu başlık biraz yanıltıcıdır gerçi - sergide gösterilen, özellikle 1938 yılından başlamak üzere II. Dünya Savaşı sırasında Şanghay kentine sığınmış 6000 kadar Viyanalının yaşamı ile ilgili...
İpek Yolu üzerinden Çin’e Yahudilerin ilk gelişi, 8. yüzyıla kadar dayanır, ancak asıl yerleşimleri 12. yüzyılda, ilk sinagogun kurulduğu Kaifeng kentinde olmuştur. Onu izleyen yüzyıllar boyunca cemaatlar çoğalmış ve 19. yüzyılda Şanghay’a da yerleşimlerde bulunulmuştur. Buraya gelenler, daha çok Orta Doğulu ve özellikle Bağdatlı varlıklı tüccarlardı. 1880 yıllarından sonra Rusya’daki pogromlar ve Avrupa’da süregelen antisemitizm, bu kentte belirli bir Aşkenaz kesiminin belirmesine yol açtı ki, bu tür göçlerin en yoğunu özellikle 1938’den sonra Alman ve Avusturyalı Yahudiler tarafından yapılmıştı. Bunun ana nedeni Çin’in, diğer ülkelerin tersine bu tür göçmenlere vize zorunluluğu getirmemiş olmasıydı... Öte yandan, salt Avusturya’yı terk etmek için bir Çin vizesi gerekiyordu ki, o yılların Viyana baş konsolosu Feng Şan Ho, bunları tanzim etmekte büyük kolaylıklar sağlamıştı.
Çin’e yapılacak birkaç hafta süren gemi yolculuğu oldukça pahalı olduğundan, Sibirya’yı boydan boya kat eden külfetli tren yolunu da yeğleyenler olmuştu. Şanghay’a varan Viyanalı Yahudilerin büyük bir kısmının maddi olanakları çok kısıtlı olduğundan, ilk olarak topluca oturulan, gecelemek için yüzü aşkın yatağın kurulduğu dev hangarlar, gelenlerin ilk duraklarıydı. Farklı iklim şartları, İngilizce konuşma zorunluluğu ve kültür farklılıkları yaşamı zorlaştırıyordu, ancak en önemlisi, büyük bir bölümü beyaz yakalı memur veya kimileri avukat olan Avusturyalılar için iş bulma güçlüğüydü... Bu tür sorunlar karşısında, “Bagdadi Jews” olarak bilinen Kadoori veya Sasoon gibi aileler olduğunca yardımcı oluyor, maddi ve manevi katkılarda bulunuyordular. Bu aileler çocuk yuvaları ile okullara sponsorluk yapıyor, yetişkin gençlere ise bir meslek/zanaat edinmeleri konusunda destek veriyordu. Nice siyonist ve spor dernekleri kurulmuş, gençlerin cemaat eğitimine de önem verilmişti... Toplumsal ve kültürel etkinlikler ise, daha ziyade “Little Vienna” olarak bilinen mahallede hayat buluyordu: Tipik café ve restoranlar, müzikhol ve kabareler, tiyatrolar kurulmuş, bu topluma yönelik gazete ve dergiler çıkarılmıştı.
Şanghay’ın 1941’de Japonların eline geçmesi ile daha fakir olan Hongkew yöresinde bir getto kuruldu ve ne yazık ki hijyen ve düzen büyük çapta geriledi. Öte yandan, Almanya ve Avusturya’daki vahşet emareleri Şanghay’da görülmüyordu...
1945 yılında savaşın Müteffikler tarafınca kazanılması, Şanghay’daki Yahudileri anavatanlarına dönme umudunu getirmişti. Ne ki, olağan gemi trafiği ancak iki yıl sonra düzene girecek ve bombalanmış kentlerine ilk dönen Viyanalıları 1947 yılını bekleme zorunda bırakacaktı... Önemli bir bölümü ise İsrail, ABD ve Avustralya’ya yerleşmeyi yeğledi.
Viyana Yahudi Müzesi, toplam 10 yıl süren bu sürgün yaşamını neredeyse her yönüyle gözlerimizin önüne seriyor. Özgün objeler, dokümanlar, haritalar, keza zengin bir efemera ve fotoğraf koleksiyonu aracılığı ile Şanghay’a kadar olan yolculuğu, oradaki yaşamın tüm yönlerini ve dönüş macerasını çok başarılı bir şekilde kapsamasını bilmiş. Müzenin bir bölümünde ise, özenle araştırılmış 22 ailenin Şanghay yılları, gene görsel malzemelerin yanı sıra “canlı tarih” söyleşilerinin video kayıtlarıyla aktarılıyor.
Gerek başarılı bir müzeciliğe, gerekse pek bilinmeyen bu ilginç döneme tanık olmak için bu sergi büyük bir kazanımdır ve açık olduğu sürece her Viyana yolcusu tarafından gezilmeli, 250 sayfalık büyük boy sergi katalogu mümkünse edinilmelidir...
Komentáře