Yoksullara Yardım

Bu Şabat okuyacağımız Emor peraşası Şavuot bayramından bahsederken, kısa bir cümle ile yoksullara bırakılması gereken ürünlerden bahseder.

Toprağınızın ürününün hasat ederken, hasatını tarlanın kenarlarına kadar tamamlama, hasat demetlerinden düşen başakları toplama. Onları yoksul ve yabancılara bırak, ben senin tanrın Ad’ım. (Vayikra 23, 22)

Şavuot, aynı samanda hasat döneminin başlangıcı (Hag Akatsir) ve de ilk yemişlerin bayramı (Hag Abikurim) olarak da bilindiğinden bu emirlerin, peraşamızda, Şavuot bayramı ile ilgili bölümden sonra belirtilmiş olması gayet uygun.

Yukarıdaki pasukda belirtilenler ve fakirlere bırakılması gereken bu ürünler, bir dizi emrin sadece iki tanesi. Bunların birincisi İbranicede PEA (kenar) olarak bilinir. İkincisi LEKET (toplama) diye bilinir. Pasuğumuzda belirtilmeyen üçüncü emir ŞİHEHA (unutulan) olarak bilinir. Arambam (הרמב"ם) bu üç emri Tora’nın diğer yerlerinde ve de Talmud’da belirtilen teferruatları ile birlikte Mişne Tora (משנה תורה) kitabının “yoksullara verilenler” (מתנות עניים) bölümünde ele alır.

PEA emrine göre tarla sahibi hasat sırasında tarlasının bir kenarındaki ürünleri toplamamalı ve onları yoksullara bırakmalıdır. Bu bölgeler açıkça belirli olmalıydı ki yoksullar hasat sırasında oraya gelip bizzat bu ürünleri alabilsinler. Tabii ki tarla sahibinin yoksulların tarlanın bu bölümüne gelmelerini engelleyici bir davranışta bulunması kabullenemezdi. Bu ürünler onlara ulaşan ve onları topraktan kesen yoksulların olurdu. Dolayısı ile yoksullar kendilerine elçiler tayin edip aynı anda birden fazla tarladan toplayamazlardı. Tora’ya göre yoksullara bırakılması gereken bu tarla kenarlarının bir boyutu belirtilmemişse de bilginlerimiz bunun en az tarlanın altmışta biri olması gerektiğini tespit ettiler. Üstelik, tarla çok küçük ise PEA olarak bırakılması gereken miktarın altmışta birden daha büyük olması gerekiyordu ki bu bölümden elde edilecek ürün miktarı oraya gelen yoksulara yetsin. Tarla sahibi unutup bu PEA bölümünü de sanki kendi malı imiş gibi toplarsa, topladığı ürünlerin bir kısmını yoksullara dağıtmalı idi.

LEKET hasat sırasında başakları orakla keserken veya demetlerken düşenlerin yoksullara bırakılması gerektiği emridir. Hasat sırasında çok dikkatli olup hiçbir başağın düşmemesine dikkat etmek mümkündür. Bu konuda Rut kitabında tarla sahibi Boaz’ın yoksulların (bilhassa Rut’un) yeterince ürün toplayabilmeleri için işçilerine başakları keserken veya onları demetlerken daha az dikkat etmelerini söylediğini görürüz (Rut 2, 15-17).

ŞİHEHA tarlada yoksullar için terkedilmesi gereken üçüncü kademe bir emir. Tarla sahibi ürünü demetledikten sonra eğer bir demeti tarlada unutursa geriye dönüp bu demeti alamaz. Onu yoksullara terek etmelidir. Ancak yoksullar bazı oyunlar oynayarak, mesela demetin üzerine bir örtü koyarak tarla sahibinin bu demeti tarlada bırakmasına sebep olurlarsa bu “unutkanlık” sayılmaz ve yoksulların bunu almaya hakkı yoktur.

Tarla ürünleri (buğday, arpa vs.) ile ilgili olarak kısaca özetlemeye çalıştığım bu “yoksullara verilenlerin” ağaç ürünleri ile de ilgili paralelleri ve kuralları var. Ancak bu kurallara girmeyeceğim.

Anlaşılacağı üzere yukarıda belirtiğim yoksullara bırakılması gereken ürünlerde tarla sahibinin yükümlülüğü olduğu kadar yoksulun da bir nebze çalışıp bunlara hak kazanması gerekiyor. Eğer yoksul küçük bir çaba bile göstermeyip ona ayrılan bu ürünleri almazsa tarla sahibinin bu ürünleri yoksula getirme yükümlülüğü yok. Hatta, hasat zamanından sonra yoksullara ayrılan bu ürünler halen tarlada kalırsa ve hiçbir yoksul bunları almaya gelmezse bu ürünler tarla sahibinin olur.

PEA, LEKET ve ŞİHEHA emirlerinin tarım ürünleri dışında bir uygulamasını ben bilmiyorum. Ancak İsrael’de Leket isimli bir yardım örgütü fırın lokanta ve pastane sahiplerini gün sonunda arta kalan yemekleri bağışlamalarına teşvik eder. Bu gıdalar gönüllüler tarafından toplanıp yoksullara düzenli olarak dağıtılır.

Tora’nın yoksullara yardım amacı ile koyduğu birkaç emir daha vardır. Bunlardan biri, bir nevi vergi olan MAASER ANİ dir. Her ne kadar bu vergi tarım ürünleri çerçevesi içinde ise de bunu herhangi bir gelire genişletmek mümkündür. Buna göre yedi senelik bir dönemde üçüncü ve altıncı senelerde, koenlere ve levilere verilmesi gereken vergilerden sonra geri kalan gelirin yüzde onu fakirlere dağıtılmalıdır. Günümüzde bazı dindaşlarımız bunu, MAASER adı altında, her sene uygulayıp gelirlerinin yüzde onunu ihtiyaç sahiplerine vermeye çalışırlar.

Bütün bunların yanında, TSEDAKA vermek günümüzde de uygulanan yoksullara yardım konusundaki en belirgin emirdir. İster tarımla uğraşın ister tüccar olun ister maaşlı çalışın ister serbest meslek sahibi olun TSEDAKA vermek her Yahudi’nin bir yükümlülüğüdür.