“Siyonistler bataklıkları kuruttular ve tarım alanları açtılar”. Bu cümlede gizli olan sıtmayla savaşın İsrael tarihinde önemli bir yeri var.
Sıtma hastalığını bilmeyen yoktur. Yüksek ateş, kansızlık yapıp ölümle sonuçlanabilen bu hastalık bilimsel adı Anopheles sivrisineği tarafından bir insandan diğerine taşınarak bulaşır.
Bu hastalık, sivrisineğin üreme şartlarının iyi olduğu sıcak, rutubetli, sık bitki örtüsünün görüldüğü Orta Afrika, Güney Amerika ve Uzak doğuda bazı ülkelerde hala baş belası olmaya devam ediyor. Ancak günümüze pek çok ülke sıtma hastalığından tamamen kurtulmayı başardı: 2011’de Türkiye, 2021’de Çin hastalığı tamamen yok ettiklerini bildirdiler.
Bunda şüphesiz 1980’lerde geliştirilen sıtma aşısının tesiri büyük de olsa yüz sene önce Filistin’de geliştirilen metotların katkısı tartışılmaz.
Yirminci yüzyılın başlarında, her sene binlerce kişinin sıtmaya kurban gittiği Filistin yaşanması imkânsız bir yerdi. 1918 de 28,000 İngiliz askeri sıtmaya yakalanmıştı. General Allenby’nin doktoru Filistin için “Burası dünyada sıtmanın en yaygın olduğu yerlerden biri” diyordu. Ülkedekilerin %20’si sıtma hastasıydı. Bölgenin pek çok kısmı sıtma yüzünde terk edilmişti. ABD’nin Siyonist liderlerinden ve yüksek mahkeme yargıcı Louis Brandeis de 1919’da Filistin’e yaptığı ziyarette sıtmaya yakalanmış ve eğer bu hastalık kontrol altına alınmazsa Yahudilerin bu topraklara yerleşme hayallerinin suya düşeceğini söylemişti.
Dönüşünde Brandeis, Dr. İsrael Kligler’i Filistin’de sıtma hakkında bir rapor hazırlaması için görevlendirdi.
Dr. Kligler Doğu Avrupa’dan ABD ye göçen bir ailenin çocuğuydu. ABD de pek çok başarıya imza atmış, hala günümüzde kullanılan bağırsak mikrobu kültür metodunu geliştirmişti. Kligler için “ABD de kalsaydı herhalde Nobel ödülü kazanırdı” deniliyor. Fakat Kligler’e sıtma olmasa da başka bir mikrop bulaşmıştı: Siyonizm.
1920’de Kligler İsrael ’e göç etti ve Brandeis ’in kendi cebinden verdiği 20,000 (günümüzün yaklaşık yarım milyon doları) dolarla Haifa’da ilk sıtma araştırma merkezini kurup bu hastalıkla sistematik bir savaşa başladı. Bu mücadelede en önemli unsur yerel halkta yaygın sıtmanın kader olduğu fikrine karşı gelmek ve bu hastalığın önlenebileceğine inandırmaktı.
İkinci adım, yerel halkı bu sivrisineğin ürediği durgun su birikintilerinin yerlerini tespit etmek, ve onları boşaltmaya ikna etmek oldu. Yerel halka akarsuda bu sineğin akarsularda üreyemeyeceğini anlatmak ve inandırmak gerekti. Göllere ve rezervuarlara sivrisinek larvası ile beslenen balıklar getirildi. Bu balıklar hala İsrael göllerinde ve rezervuarlarında üretilirler.
Kligler 1920 ve 30’larda İngiliz mandasıyla işbirliği yaptı. Bütçenin çoğunu Siyonistlerin sağladığı bu mücadelede yüzlerce kişi çalıştı. Sıtmayla mücadele tüm çatışmalara rağmen devam etti. İngilizler bunun gereğine o kadar inanmışlardı ki Kudüs müftüsü çalışanların Arap köylerine girmelerini önlemek istediğinde İngiliz askerleri sıtmayla savaşanlara refakat ettiler.
Kligler’in bu çabaları dünyada ilk defa bir ülke çapında sıtmaya mücadeleydi. Geliştirdiği metotlar dünyada diğer ülkelerde de kullanılmaya başlandı. Filistin’de hastalık git gide geriledi ve 1968 de İsrail Sıtmadan tamamen kurtulduğunu ilan etti.
Gelelim İsrael’in sınırlarına: Kilgler’in 1920 de “Filistin’de Sıtmalı bölgeler” haritasını hazırladı. Bu haritayla 1948 Birleşmiş Milletler Filistin’in paylaşma haritası arasında çok benzerlikler var. Nedeni ise çok basit: 1920’lerde sıtmanın en yaygın olduğu bölgeler olan sahiller ve ovalar kullanılamaz durumdaydılar. Yahudilere bu kullanılamayan topraklar satıldı ve yerleşimler buralarda kuruldu. 1948’deki bölünme planında da Yahudilere verilen topraklar kısmen Yahudilerin yerleşimlerinin ve çoğunlukta oldukları yerlerdi.
Kligler İbrani üniversitesindeki ilk dört profesörden biriydi. Fakat kendisi isimsiz bir kahraman, sıtma da ülkenin sınırlarını belirleyen bir unsur oldu.
Kaynaklar: Haaretz, Britannica, Chatgpt
תגובות