Geçenlerde göklerden boşalan ve neredeyse bitmeyeceğini düşündüğümüz yağmurlar sona erince ufukta beliren gökkuşağı, aklıma iki ayrı konuyu getiriverdi...
Bunların ilki, sevgili kardeşlerim Şeli ve Meir Gaon’un anneleri Zelda Natan’ın bundan tam 3 yıl önce aramızdan ayrıldığında, İstanbul FKD’nin email grubuna bu sevdiğimiz büyüğümüzün anısına ilettiğim “Over the Rainbow” şarkısının, günümüzün popüler vokalisti Melody Gardot ile ancak benim gibi “50 yaş üstündekilerin” (!) anımsayacağı Fransız rock yıldızı Eddy Mitchell’in 2010’daki şu çok özel yorumlarıdır:
İkincisi ise çok daha evrensel bir konu olup, 1939 yapımı “The Wizard of Oz” filminde, çocuk yaşlarındaki Judy Garland’ın “vapur veya trenle gidilemeyen, dolunayın arkasında, yağmurun ötesinde olan bir yer”i tanımlayarak söylediği, sanırım hepimizin bildiği ve o yılın Müzik Oscar’ını alan aynı şarkının İsrail ile ilintisidir!
Bu olağanüstü başarılı yapıtın ezgisi, Hyman Arluck adıyla 1905’de bir hazanın oğlu olarak New York’da doğmuş Harold Arlen’e, sözleri ise 1896’da Isidore Hochberg adı altında gene aynı kentte dünyaya gelmiş olan Edgar “Yip” Harburg’a aittir. Arlen ve Harburg ikilisi, aynen R.Rogers/L.Hart, S.Cahn/J.Styne, J.Kern/O.Harbach L.Bernstein/S.Sondheim ile Gershwin kardeşler veya Irving Berlin’den Kurt Weill’a, ayrıca günümüzde Carole King, Leonhard Cohen veya Burt Bacharach gibi Great Jewish-American Songbook’unu oluşturmuş besteci/söz yazarları arasında yer alır.
Ne ki, özellikle Over the Rainbow ABD Müzik Kayıt Birliği (RIAA) ile Ulusal Sanat Kurumu (NEA)’nın “Yüzyılın Şarkıları” listesinde, keza ABD Sinema Enstitüsü (AFI)’nün “100 Yılın 100 Şarkısı” sıralamasında birincilikleri hak etmişti -ve ne ki, bu şarkının sözleri, önce sanıldığı gibi özlemi duyulan “goldene medine” (= altın ülke) Amerika’ya değil, yüzyıllar boyu sürmüş “Eretz Israel düşü”ne yöneliktir...
Columbia Üniversitesi Müzik Profesörü Walter Frisch, 2017’de yayımladığı Arlen and Harburg's Over the Rainbow başlıklı monografisinde, ikilinin bu yapıtlarını “klasik bir istek şarkısı” olarak nitelendirmekte, sözlerinin içerdiği “kaygı ile umut karışımı, şarkı kahramanının eylemlerini motive etmekte, herkesin kişisel tasalarına uymaktadır” çıkarımını yapmıştır.
İşte bu bağlamda, ataları Rusya’dan ABD’ye göç etmiş Y.Harburg ile Litvanya asıllı H.Arlen’in, Avrupa’da geride bıraktıkları, çeşitli kıyımlara uğramış ve o yıllarda halen uğrayan milyonlarca dindaşlarının yanı sıra, tüm dünya Yahudilerinin “next year in Jerusalem” olarak dile getirdikleri yurt özlemini şu sözleri içeren hüzünlü baladlarıyla dile getiriyorlar:
Somewhere over the rainbow Way up high,
There's a land that I heard of Once in a lullaby. Somewhere over the rainbow Skies are blue, And the dreams that you dare to dream Really do come true. Someday I'll wish upon a star And wake up where the clouds are far
behind me... Where troubles melt like lemon drops Away above the chimney tops That's where you'll find me. Somewhere over the rainbow Bluebirds fly. Birds fly over the rainbow. Why then, oh why can't I? If happy little bluebirds fly Beyond the rainbow Why, oh why can't I?
Ne yazık ki Avrupalı Yahudilerin büyük bir bölümü uçamıyor, gökkuşağının ötesine kaçamıyordu... Dahası – Yip Harburg gerçek bir ozan gibi, sıkıntıların baca tepelerinin ardında, sanki birer “lemon drop” gibi eriyip gidivereceği öngörüsünde bulunmuştu! Ancak o bacalar, Auschwitz’den sonra bambaşka çağrışımlar getireceklerdi...
(Bu şarkı, bir Yiddiş halk ezgisi olan “Dona, Dona”yı da çağrıştırmıyor mu sizlere? Ama bu, başka bir yazının konusudur!)