Hanuka : “Yeniden Adama Bayramı”, Kudüs’teki kutsal mabedin (Bet Ha Mikdaş),M.Ö 164 yılında Selevki’ler (Suriyeli Yunanlılar)tarafından murdar edilmesinin ardından kurtarılması ve yeniden İsrail’in Tanrı’sına adanmasının anısına kutlanır.
Bu kutlama, İbrani takvimine, her ne kadar, daha sonradan eklendiyse de, bu 8 gün süreyle kutlanan bayram, Yahudilerin en neşeli ve en çok sevilen bayramıdır.
Hanuka aynı zamanda “Işıklar Bayramı” olarak da anılır. Hanuka her yıl Aralık ayında (25 Kislev) kutlanır. Bu tarih kuzey yarıkürede gündüzlerin en kısa olduğu döneme gelir.
HANUKANIN TARİHİ
M.Ö 167 yılında Judea’da yaşayan Yahudi halkı, Selevki İmparatoru 4.Antiyohus’a karşı ayaklandı. Ayaklanan Yahudilerin lideri, Yeruşalayim’deki Bet Ha Mikdaş’ın Baş Kohen’i (Kohen Gadol) Matatyahu’nun büyük oğlu Yeuda Makabi idi. M.Ö 164 yılının son baharında Yeuda Makabi ve yanındakiler, bir Pagan Tapınağı haline getirilen Yeruşalayim’deki Bet Ha Mikdaş’ı yeniden ele geçirip, orayı temizleyip kutsallaştırdıktan sonra, yeniden İsrail’in Tanrısı ‘na (Adonay) adadılar. Bu olay daha sonra 8 gün boyunca kutlanan bir bayram haline dönüştürüldü. Çok uzun bir süre sonra, dini metinleri yazan din bilginleri, bu bayramın anlamını çok az miktarda bir yağla,8 gün boyunca Mabetteki Menoranın ışıklarının hiç sönmediğini yazarak, Hanukanın bir mucize bayramı olduğunu ,dini metinlere eklediler.
EVLERDE HANUKA NASIL KUTLANIR?
Hanuka’ya ait bir çok gelenek evlerde de uygulanır. Bu bayramın merkez noktasında Hanukiya adlı 9 kollu bir şamdan yer alır. Hanukiya’ya konulan mumlar her gün bir tane arttırılarak 8 gün boyunca her akşam, güneş batarken dualar eşliğinde yakılır. Bundan amacı,o günlerde mabetteki minik bir toprak kapta bulunan ve 8 gün yanarak mucize gerçekleştiren saf zeytinyağının mucizesini anımsatmaktır.
Yine aynı mucizenin anısına, evlerde kızgın yağda kızartılmış yiyecekleri yemek önemli bir gelenektir.
Aşkenaz geleneğine göre yağda kızartılmış “ Latkes” (Patates köftesi) ve İsrail geleneklerine göre bir tür ponçik olan tatlı “Sufganiya” en önemli yiyeceklerdir. Avrupa’da çocuklara küçük miktarlarda para ve kuruyemişle birlikte kuru üzüm torbaları hediye edilir. Batı dünyasında, aynı döneme gelen Noel kutlamalarından etkilenerek, Yahudi’ler de Hanuka döneminde birbirlerine hediye alıp verirler. Evlerde çocuklar “Sevivon” adı verilen topaçla oyunlar oynarlar.
HANUKA, YAHUDİ CEMAATİ İÇİNDE NASIL KUTLANIR?
Hanuka Bayramı her ne kadar, Tevrat’da yer almamakta ise de, yine de daha az önemli bir bayram olarak Yahudi hayatında çok önemli bir yer tutmaktadır. O yüzden o 8 gün boyunca cemaat değişik ortamlarda ve her akşam sinagoglarda dualar eşliğinde Hanukiyanın mumlarını hep birlikte yakarlar. Bu akşamlarda hep birlikte Hanuka şarkıları da söylenir.
HANUKA’YA KAZANDIRILAN DİN SEL TEMALAR
Aynen Pesah (Hamursuz) bayramında olduğu gibi Hanukada da, baskı ve zulümlerden kurtuluşun kutlamaları anlatılmaktadır.
Burada işlenen tema, baskıya karşı çıkma ,kişinin dinini özgürce uygulayabilmesi ve ibadetini yapabilmesidir.
Aslında Hanuka bayramı , isyancı bir halk hareketinin sonunda ulaşılan bir zafer öyküsü olduğu halde, yine de din bilginleri olaya ilahi bir kimlik kazandırmışlardır . 8 gün boyunca hiç tükenmeden yanan saf yağın yanmasının bir mucize olduğunu söylemişlerdir. Bu mucizeyi gerçekleştiren ise her şeye kadir olan Tanrı’dır.
YÜZYILLAR BOYUNCA HANUKA BAYRAMININ TARİHİ
Selevki İmparatoru, 4.Antiyohus Epifanes’e karşı Yeuda Makabi ve dört kardeşinin önderliğinde başlatılan ve zaferle sonuçlanan çarpışmaların sonucu olarak, Bet Ha Mikdaş yeniden Yahudilerin eline geçer, Mabedin içine yerleştirilen Pagan putların kırılmasından ve yine mabedin içinde kesilen domuzların kanıyla kirlenip murdar edilmiş olan Bet Ha Mikdaş, Makabi’ler tarafından tamamen temizlenip, kutsallaştırıldıktan sonra yeniden İsrail’in Tanrısı’na adanır. Bu olay daha sonra 8 gün boyunca kutlanacak olan bayram şenliklerine dönüştürülür ve böylece kurumsallaşır.
Tarihçi Josephus’un Makabi’ler kitabındaki aktarımlar…
Bu olaylardan yaklaşık 250 yıl sonra, M.S. 1. Yüzyıl Yahudi tarihçisi Flavius Josephus, 1. Ve 2. Makabiler adlı kitaplarında, savaşın köklerinden bahsetmiş, o dönemde yaşanan, Selevkiler ve Judea’lı Yahudiler arasında yaşanan mücadeleleri, savaşları ve tarihsel olayları, en ince detayına kadar anlatmıştır.
Tarihçi bu bayramdan “Işıklar Bayramı” olarak söz eder. Yani “ Yeniden Adama Bayramı” başlığından hiç bahsetmemektedir. Josephus bu bayrama” yeniden kazanılmış bir özgürlük” anlamını yüklerken, bunu da sembolik olarak ışıkla ifade etmek amacındadır. O yüzden bu gün bile olaya “Işıklar Bayramı” denmektedir.
Talmud ve Yağ Mucizesi…
Talmud’un ilk dönemi sadece ağız yoluyla anlatıldı. O anlatılar daha sonra kaleme alınmış olup , Mişna adı ile yayınlanmıştır. Din bilginlerinin bu en önemli çalışmasında Hanuka, “Tanrı’ya Adama” başlığı ile nakledilmiştir. Fakat Mişna Kitabında, bu bayramın uygulamaları ve gelenekleri konusunda hiçbir veri yoktur. Babil Talmudu döneminde yazılan ve Mişna’nın tefsiri olan Gemara kitabında ise, olaylar birleştirilmiş ve “Şabat “ risalesinde bayrama kutsiyet kazandırılmış ve yağ mucizesinden bahsedilmiştir.
Modern Dönemde Hanuka…
Modern zamanlarda Hanuka, Yahudiler için yeni bir anlam kazanmıştır. Hanuka ile ulusçuluk özdeşleştirilmiştir. İsrail Devleti’nin kurulma aşamalarında, oraya öncü olarak gidenlerin verdikleri mücadele, Hanuka dönemi savaşçılarının yaptıkları mücadelelere koşut sayılmıştır. O dönemde verilen özgürlük ve bağımsızlık mesajı, modern zamana eklemlenmiştir.
Holokost döneminden hemen sonra kurulan modern İsrail Devleti ile birlikte, Yahudiler, baskıdan, esaretten, mezalimlerden ve toplu katliamlardan kurtulmuş ve kendi kimliklerine, dini özgürlüklerine ve ulusal egemenliklerine kavuşmuşlardır.
Hanuka Bayramı artık tarihsel, fiziksel ve olağanüstü yağ mucizesinin bir arada anlatılıp, kutlandığı bir mutluluk ve neşe bayramı halini almıştır.